Soru Cevap
Soru:
Ben şehirlerarası seyyar satıcılık yapıyorum. İşimiz sezonluk. Bu yüzden evden çıktığım andan itibaren dört ay boyunca bazı şehirlerde bir hafta on gün kalmak sureti ile seyahat ediyorum.
Bu süreçte oruç tutmalı mıyım?
Namazlarımı seferimi kılmalıyım?
Seferi olmanın şartı 90km midir?
Cevap:
İbni Abbas RadiyAllahu Anhşöyle demiştir:
“Ey Mekke ahalisi! 4 burudden daha aşağı kısaltmayın. Bu ise Mekke’den Taife ve Usfan’a kadardır.”[el-Um, İmam Şafi) Bunun benzeri İbni Ömer’den de rivayet edilmiştir. [Buhari, Beyhaki]
Ayrıca İbni Ömer RadiyAllahu Anh’dan başka bir rivayet daha vardır. İbni Ömer şöyle demiştir:
“Bir mil kadar yolculuğa çıkarsam namazı kısaltırım.” [el-Muhalla,İbniHazm;Fethu’lBari,İbni Hacer;Subülü’s-Selam es-San’anî]
Burud kelimesi berid kelimesinin çoğuludur. Her berid 4 fersahtır. Fersah ise 3 mildir. Bu durumda hadiste geçen 4beridin her biri 4 fersah olduğundan bahsedilen mesafe 16 fersah eder. Her fersah 3 mil olduğundan 16 fersah 48 mil eder. Bu ise 88 km’dir. Bir kısım âlimler bunu kabul etmişlerdir.
Yukarıdaki sözler Sahabe’nin sözleridir ve bu sözler birer içtihat sayılırlar. Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem’in hadisi ise delil olur, içtihadın kaynağıdır. Bu hadis şöyledir:
Enes bin Malik RadiyAllahu Anhşöyle rivayet etmiştir:
[صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الظُّهْرَ بِالْمَدِينَةِ أَرْبَعًا وَصَلَّى الْعَصْرَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ رَكْعَتَيْنِ]“Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem Medine’deyken öğlen vakti 4 rekât kıldı. Zü’lhuleyfe’ye (varınca) ikindi namazını (kısaltarak) 2 rekât kıldı.”[Buhari, Müslüm, Ebu Davud, Nesai, Tirmizi]
Zü’lhuleyfe adlı yer Medine’nin son tarafında 3 fersah; yaklaşık olarak 17 km uzaklıktadır.
Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem değişik mesafelere yolculuk yaptığında namazı kısaltmıştır. Sahabe’den İbni Abbas gibi olanlar Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem’in Mekke’den Taif ve Usfan’a kadar yolculuk yapıp da kısalttığını görünce bunu söylemiş olabilirler. Bu nedenle bazı âlimler, yolculuk mesafesi ne kadar olursa olsun namaz kısaltılabilir dediler.
Ancak Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem’in kısalttığı en kısa mesafe 3 fersah, yani 17 km’dir. Bu daha kuvvetli ve tercihe daha yakın olandır.
Bu nedenle en kuvvetli görüş budur. İkamet ettiğiniz şehrin sınırlarından 17 km uzaklara gitmek istediğiniz zaman öğlen, ikindi ve yatsıyı kısaltarak bu namazları 2 rekât kılabilirsiniz. Bu hâlde sünnet namazlarını kılmak gerekmez. Zira Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem yolculuktayken sünnetleri kılmıyordu. Akşam 3 rekâttır kısaltılmaz, Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem onu kısaltmadı. Sabah namazı da olduğu gibi 2 rekât kalır, kısaltılmaz.
Oruç meselesiyle ilgili mesafe de aynı şeydir. Fakat yolculukta oruç tutmak daha hayırlıdır, burada azimeti ruhsata tercih etmek evladır, daha hayırlıdır. Ancak kişiye çok ağır gelirse ruhsatı kullanmak daha evladır. Bunun delili Allahu Teâlâ’nın şu ayetidir:
[يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمْ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ] “Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz. Sayılı günlerde olmak üzere (oruç size farz kılındı). Sizden her kim hasta yahut seferdeyken, yolculukta olursa (tutamadığı günler kadar) diğer günlerde kaza eder. (İhtiyarlık veya şifa umudu kalmamış hastalık gibi devamlı mazereti olup da) oruç tutmaya güçleri yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir. Bununla beraber kim gönüllü olarak hayır yaparsa bu kendisi için daha iyidir. Eğer bilirseniz (güçlüğüne rağmen) oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır.”[Bakara Suresi 183-184]
Yolculuğa çıkıldığında oruç tutmamaya niyet edilebilir, yoldayken bozulabilir. Fakat bir yere varıldığında ve artık yola devam edilmiyorsa orada kalınacaksa ertesi gün tutulur. Çünkü yolculuk yapılmamaktadır. Nitekim ayette şöyle geçmiştir: “Seferdeyken, yolculukta olursa” Misal olarak eğer Ankara’dan İstanbul’a yolculuk edilecekse ve ruhsat kullanılacaksa çıkmadan önce oruç tutmaya niyet edilmez. İstanbul’a varınca şayet orada bir gün veya daha fazla ikamet edilecekse oruç tutulmalıdır. Çünkü sefer ve yolculuk yoktur.
Namazda ise durum farklıdır. Bir Müslüman daimî ikamet yerinden çıkıp başka bir yere yolculuğa giderse oraya varsa da orada namazı kısaltmaya devam eder. Çünkü namazla ilgili ayet şöyle geçmiştir:
[وَاِذَا ضَرَبۡتُمۡ فِى الۡاَرۡضِ فَلَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ اَنۡ تَقۡصُرُوۡا مِنَ الصَّلٰوةِ ۖ]“Eğer yerde sefere, yolculuğa çıkarsanız namazı kısaltmanızda size bir sakınca, bir günah yoktur.”[Nisa Suresi 101]
Yolculuğa çıkıldığı vakitten itibaren namaz kısaltılmaya başar. Nitekim Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem Mekke’de 15 gün, Tebük’tede 21 gün kaldı ve namazları hep kısalttı.
Hasta olan Müslüman hastalığı devam ettiği sürece ve oruç, hastalığına zarar verecekse onu bozabilir. Misal olarak birinin kolu kırık ise hasta sayılır ama orucun buna hiçbir zararı yoktur. Fakat şeker hastası ise oruç ona zarar verebilir, bu kişinin orucunu bozmasına müsaade vardır.
Bu ibadetler kul ile Allah arasında bir münasebettir, sadece O’nun rızası için yapılır. Allah herkesin durumu ve niyetini daha iyi bilir. Müslüman bunu düşünerek hareket etsin ki Allah’ın rızasını kazansın.
Esad Mansur
