Soru:
Miras paylaşımında eksik veya fazla çıkması: Avl (avliye) ve reddiye konularını izah eder misiniz?
Cevap:
– Reddiye: El-usbattan bir varis olmayıp da el-furud mirastan kendilerine düşen payları aldıktan sonra kalan kısmın eşler dışında El-furuda asıl paylarının oranlarına göre dağıtılmasıdır. Bazıları eşleri dâhil ederler.
– Avl (avliye): El-furudun alacakları pay oranının fazla olduğu hâlde mirastan kendilerine düşen miktarların noksanıdır.
– El-usbat ve el-furudun kim olduklarına göz atalım:
El-Usbat (Usbat olanlar):
a-Bizatihi usbat olanlar şunlardır: Oğul, oğlun oğulları, baba, büyük babalar, öz erkek kardeş, babadan kardeşler, babadan erkek kardeşin oğulları, öz amca, babadan amca, öz amcanın oğulları, babadan amcaoğulları ve azat eden (azat ettiği kişiye varis olur).
Kim bunlardan olup tek varis olursa mirasın tümünü alır. Bunlar varsa miras tayin edilen oranlara göre kendileri arasında paylaşılır.
b-Diğerleri Usbat: Vefat edenin kızıyla beraber onun öz kız kardeşinin bulunması veya onun oğlunun kızının bulunması, babadan kız kardeşinin bulunmasıdır. Kısaca vefat edenin kızlarıyla beraber kız kardeşlerinin bulunmasıdır. El-furuda dağıtıldıktan sonra kalan bunlara verilir.
Mirasta bazı kurallar vardır:
1- El-usul (asıl olanalar):
– Baba büyük babayı hacbeder (örter), yani baba varsa büyük baba mirastan almaz, anne büyük anneyi hacbeder. Fakat anne büyük babayı baba da büyük anneyi hacbetmez.
2- El-furu (feri, dal olanlar):
– Oğul kendi oğlunu ve kızını hacbeder. Yani oğul varsa onun oğlu ve kızı almaz.
– Kız oğlun kızını hacbetmez. Vefat eden kimsenin kızı ile vefat edenin oğlunun kızı varis olurlar.
– Vefat edenin babası vefat edenin kardeşlerini hacbeder. Vefat edenin oğlu vefat edenin kardeşlerini (amcalarını) hacbeder.
– Vefat edenin kardeşleri kendi oğullarını hacbederler.
– Büyük baba vefat edenin kardeşlerini hacbeder.
– El-furudan bir kimseyle beraber büyük anneler varis olurlarsa bu durumda büyük anneler altıda bir (1/6) alırlar. O el-furu olmasa da (1/6) alır.
El-furud (Furud olanlar):Zevc (erkek eş), zevce(kadın eş), anne, baba, büyük baba ve büyük anne, kızlar, oğlun kızları, anne dışındaki kız kardeşler, anne çocuklarıdır.
İşte, el-usbattan bir varis olmayıp da el-furud mirastan kendilerine düşen payları aldıktan sonra kalan kısım, eşler dışında, el-furuda asıl paylarının oranlarına göre dağıtılır.
Avl (avliye) ise el-furudun alacakları pay oranının fazla olduğu hâlde mirastan kendilerine düşen miktarların noksanıdır.
Eğer şeriatta gösterildiği gibi fazla ve eksik yoksa buna sahih hesap denir.
Yani reddiye ve avl olmayınca herkes payı olduğu gibi alır, buna sahih denir.
Şu husus da vardır, biri vefat ederse önce cenaze masrafı, Allah’a ve insanlara borçları ve vasiyet varsa hesaplandıktan sonra miras dağıtılır.
Sahih için misaller:
– Mirasçılar: Baba + anne + kızlar
Baba 1/6, anne 1/6 ve kızlar 2/3 alırlar. Bu şekilde hesap sahihtir. Bir şey kalmaz, kendilerine tam şekilde uyar.
– Mirasçılar: Zevce + anne + oğul
Zevce 1/8 ve anne 1/6 alırken oğul kalan kısmı alır. Bu şekilde hesap sahihtir.
– Mirasçılar: Zevc + baba + çocuklar
Zevc1/4 ve baba 1/6 alırken çocuklar ise oğlan kızın iki katı alır. Bu şekilde hesap sahihtir.
Reddiyeye misal:
Bir kadın vefat etti, cenaze masrafı, Allah’a ve insanlara borçları ve vasiyet varsa hesaplandıktan sonra 1000 dinar miras olarak kaldı. Mirasçıları ise onun eşi (zevci) ve erkek kardeşidir.
Onun eşi 1/2 = 500 dinaralır. Onun erkek kardeşi 1/6, 1000/6 = 166,6 dinar. Kalan kısım: 333,4. Bu kısım furud olan eşe ret edilir, bu şekilde reddiye gerçekleşmiş olur. Bu şekilde zevç 833, 4 almış olur.
Başka misal:
Bir adam vefat etti, cenaze masrafı, Allah’a ve insanlara borçları ve vasiyeti varsa hesaplandıktan sonra 1000 dinar miras olarak kaldı. Mirasçıları: Onun zevcesi (eşi) ile iki erkek ve iki kız olmak üzere dört kardeştir.
Zevce 1/4 alır = 250 dinar. Erkek olsun kadın olsun kardeşler 1/3 alırlar = 333,3 dinar verilir. Herkes eşit olarak alır. Zira kardeşler olunca erkek olsun kadın olsun eşit alır. Kalan kısım = 416,7 dinar furud olan zevceye verilir. Bu şekilde zevce 666,7 dinar almış olur.
Avl şöyle hesaplanır:
Furud olanlardan her birisinin payı gösterilir, sonra hepsi toplanır, bölünecek sayı gösterilir. Herkesin payı belli bir miktarda eksilecektir.
Buna misal: Bir kadın vefat etti. Mirasçıları onun eşi ve iki kız kardeşidir. Eş (zevc) mirasın 1/2’sini alırken iki kız kardeş 2/3 alırlar. Bu hesapla 7 hisse çıkar, oysa meselenin aslı 6 hisse iken 7 hisseye çıktı. Şöyle hesaplandı: 1/2 + 2/3 = 7/6. Bu şekilde mirastan eş 3 hisse alırken iki kız kardeş 4 hisse alırlar. Eğer miras 1400 dinar ise her hisse 200 dinardır. Zevc 200 x 3= 600 dinar alır. Kız kardeşler 4 x 200 = 800 dinar alırlar. Her kız kardeş 400 dinar alır.
Başka görüşte reddiye mirastan kalan furud olanlara dağıtılmaz, İslâm Hilâfet Devleti’ne verilip beytu’lmaldaki fey ve haraç divanına konulur ve halife Müslümanların çıkarlarına harcar. Bu görüş kuvvetlidir, bu tercih edilir. Çünkü şeriat furud olanların her birisinin payını, alacağı oranı gösterdi ve kalan onların hakkı değildir. Mirasçısı olan mal böyle olur. Mirasçısı olmayan Müslüman olsun olmasın bıraktığı mal beytu’l mala konur.
Nitekim İbni Rüşt bu konuda âlimlerin ihtilaflarını açıklarken İmam Şafi ve İmam Malik gibi âlimlerin reddiye konusunu kabul etmediklerini, kalan kısmın furuda dağıtılmayacağını, beytu’l mala ait olacağını dediklerini aktarmıştır.
“Hilâfet Devleti’nde Maliye” kitabında “Mirasçısı Olmayan Mallar” bölümünde rahmetli büyük alim AbdulkadimZellum bu görüşü göstermiştir.
Bunun delili ise RasulullahSallAllahu Aleyhi ve Sellem’in şu hadisidir:
[أَنَا أَوْلَى بِكُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ فَمَنْ تَرَكَ دَيْنًا أَوْ ضَيْعَةً فَإِلَىَّ وَمَنْ تَرَكَ مَالاً فَلِوَرَثَتِهِ وَأَنَا مَوْلَى مَنْ لاَ مَوْلَى لَهُ أَرِثُ مَالَهُ]“Ben her mümine kendinden sorumlulukta daha önce gelirim, evla olanım. (Ondan sorumlu olma hususunda peygamber ve devlet reisi olarak sorumludur. Müminlerin işlerini güder ve onlara doğru yolu gösterir). Kim kendi üzerine borç bırakırsa (ve hiç ödeyemezse) veya bakıma muhtaç bir kimseyi (eşi ve çocukları) bırakırsa (devlet reisi olarak) bana gelsin (devlet borcu ödeyecek ve muhtaca bakacaktır). Kim bir mal bırakırsa mirasçılarına verilsin. Kimin mevlası (yardımcısı veya kimsesi) yoksa onun mevlası benimdir (devlet reisi olarak benimdir; ona bakarım ve yardım ederim). Onun (mirasçısı olmayan kimsenin) mirasçısı (devlet reisi olarak) benimdir.” [Buhari, Mislim ve Tirmizi]
Bunun manası bir miras kaldığında mirasçısı yoksa şeriatın gösterdiği gibi herkes mirastan payını alırsa, bütün mirası alabilen usbat yoksa veya eksik ise mirası İslâm Hilâfet Devleti alır ve Müslümanların işlerini yürütmek için kullanır.
Esad Mansur
