Soru:
Telif hakkının İslâm’daki yeri nedir? Bilgisayar yazılımlarının kopyasını vs. kullanabilir miyiz?
Üretimde üzerinde yazılı olan marka veya ismi kullanarak benzer malı üretmek caiz midir? Aynı markayı veya ismi kullanmak caiz midir?
Cevap:
İnsanın öğretime karşı ücret alması caizdir. Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellemşöyle buyurdu:
[إنّ أحقّ ما أخذتم عليه أجراً كتابَ الله]
“Karşılığında aldığınız ücretin en haklısı (hayırlısı) Allah’ın kitabı karşılığında aldığınız ücrettir.”[Buhari,Müslim, Ebu Davud, Tirmizî]
Yine Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem Bedir Savaşı’nda malı olmayan esirleri, her birisinin on Müslüman çocuğa okuma ve yazmayı öğretmesi karşılığında serbest bırakmıştır.[İbni Hanbel]
Bu delillere binaen, insan başkalarına bir şey öğretirse onun karşılığında ücret alabilir.
Öğreten kimse kendisinden öğrenenlere bunu diğerlerine öğretemezsiniz diyemez. Zira öğrenen kimsenin öğrendiği, kendisine ait olur, diğerlerine de ücret almak üzere öğretebilir veya öğrendiğini yayabilir. Bu şekilde telif hakkı mahfuz değildir. Öğretmenden ilim çıkınca herkes bu ilmi öğretebilir ve yayabilir.
Bir kimse bir kitap, bir yazı veya bir kaset, bir CD veyahut video vs. yayarsa herkes bunu basarak yayabilir. Fakat kitabın, CD’nin veya videonun ismini veyahut içeriğini veyahut müellifin, yazarın ismini değiştiremez. Değiştirirse günahkâr olur. Zira sahtekârlık yapmış olur. Kaynağı göstererek bunlardan iktibas edebilir.
Kitabın veya videonun içeriği ve adı mahfuz kalır.
Eğer internette bir şey umuma açılmışsa herkes bunun kaynağını göstererek ve içeriğinde herhangi bir değişiklik yapmadan kopyalayabilir veya iktibas edebilir.
Fakat Sanayide durum biraz farklıdır, her mal üzerinde marka vardır, diğerleri bu markayı kullanmadan aynı malı üretebilirler. Fakat başka marka veya isim koyar ve kullanır. Çünkü üreten kimse ürettiği malı kendi adıyla çıkarınca kalitesini korur. Müellifin ismi gibi olur. Misal olarak biri ayakkabı üretirse üzerine kendisine ait bir marka, bir isim koyarsa hiç kimse aynı marka veya adla üretemez. Fakat benzerini üretmek istiyorsa başka marka ve başka ad kullanmalıdır. Zira insanlar belli bir marka veya isme güvendiler, itibar ettiler, bu adla üretilen malı alırlar. Başka bir kimse aynı ismi kullanarak benzerini üretirse aldatma yapmış olur.
Rasulullah SallAllahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurdu:
[من غش فليس مني]“Kim aldatırsa benden değildir.” [Buhari, Müslim, Tirmizî]
Başka bir rivayette ise;
” من غشنا فليس منا” (البخاري، مسلم، الترمذي)
“Kim bizi aldatırsa bizden değildir.”[Buhari, Müslim, Tirmizî]
Başkalarının koydukları ismi kullanmak bir aldatma sayılır. Ama benzeri mal üretmek caizdir, fakat aynı isim veya marka kullanılamaz.
Kitapta, yazıda, CD ve videoda kalite sahibine mahfuzdur, isim ve içerik değiştirilemez. İnsanlar satın alınca bu isimden dolayı satın alabilirler. İlim olduğu için insan onu öğrenince diğerlerine öğretebilir ve satabilir ama sahibine mensup etmelidir. Yoksa aldatma yapmış olur. Yani ilim olduğundan dolayı umuma açık olduğunda sahibine nispet ederek yayılabilir. Şer’î deliller bunu göstermektedir.
Malı üretme konusunda ise ilmi yaymak yoktur, sadece belli kalitede malı satmak vardır. Satıcı malını kendi ismiyle veya markasıyla satmaya çalışır. Kimse bu adı kullanamaz. Ama benzeri bir mal üretip o ismi veya markayı kullanmadan başka ad veya marka kullanabilir.
Esad Mansur.
